Στο ζήτημα των σχέσεων κράτους και πολίτη κρίνεται η ποιότητα τόσο του δημοκρατικού κοινωνικού κράτους δικαίου όσο και του αναπτυξιακού δόγματος μιας χώρας. Η λειτουργία του κράτους, με την ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου, δηλαδή της δημόσιας διοίκησης σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των δύο βαθμών, όλων των φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα και όλων των φορέων της λεγόμενης καθ’ ύλην αυτοδιοίκησης, είναι το πρώτο κατά σειρά ζήτημα που απασχολεί τους πολίτες ή μάλλον όλους όσοι έρχονται καθοιονδήποτε τρόπο σε επαφή με την ελληνική έννομη τάξη και το ελληνικό κράτος.
Η σχέση κράτους - πολίτη αφορά συνεπώς το βαθμό πραγματικού σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, το βαθμό πραγματικής λειτουργίας των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών θεσμών, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της διοίκησης, της αυτοδιοίκησης, των ανεξάρτητων αρχών και της δικαιοσύνης, την πραγματική στάση του κράτους απέναντι στην οικονομία, την διαμόρφωση και διατήρηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ελληνικής οικονομίας μέσα στο σύγχρονο διεθνή ανταγωνισμό και καταμερισμό, τις πραγματικές δυνατότητες προώθησης θεσμών και μέτρων περιφερειακής ανάπτυξης, το πραγματικό επίπεδο λειτουργίας του κοινωνικού κράτους και όλων των επιμέρους συστημάτων του( υγεία, πρόνοια, κοινωνική ασφάλιση, εκπαίδευση κ.ο.κ), την ικανότητα πρόγνωσης και διαχείρισης κρίσεων, μικρών και μεγάλων, σε όλα τα επίπεδα δράσης του ευρύτερου κρατικού μηχανισμού (από το τοπικό πρόβλημα αποκομιδής απορριμμάτων μέχρι το μείζον πρόβλημα εθνικής ασφάλειας).
Μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία, όπως η ελληνική, ως κοινωνία της διακινδύνευσης και της ανασφάλειας, διεκδικεί την αυτονομία της κοινωνίας των πολιτών και την προστασία του προσωπικού και οικογενειακού χώρου, αλλά την ίδια στιγμή απαιτεί ένα κράτος λειτουργικό, αποτελεσματικό, παρόν, ικανό να προβλέπει και να χειρίζεται κρίσεις, να παρέχει υπηρεσίες, να προσφέρει αίσθημα ασφάλειας, συνοχής και δικαιοσύνης.
Όλα όμως αυτά πρέπει να διασφαλίζονται από μία λειτουργική οπτική γωνία και άρα από τη σκοπιά του πολίτη ή γενικότερα του χρήστη των δημοσίων υπηρεσιών και όχι από μία οργανωτική ή νομοθετική οπτική γωνία, που αφορά τα διάφορα μοντέλα οργάνωσης της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης. Για τον πολίτη σημασία έχει το λειτουργικό αποτέλεσμα, δηλαδή η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης των προβλημάτων. Το γεγονός ότι η προσέγγισή μας πρέπει να γίνεται με λειτουργικά κριτήρια και από την πλευρά του πολίτη δεν σημαίνει ότι μειώνεται η βαρύτητα του κανονιστικού πλαισίου. Κάθε άλλο. Το ίδιο όμως το κανονιστικό πλαίσιο (από το Σύνταγμα και το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο, μέχρι και την πιο απλή εγκύκλιο οδηγία), πρέπει να διατυπώνεται, να ερμηνεύεται και να εφαρμόζεται από την οπτική γωνία του πολίτη και με κριτήρια κατεξοχήν λειτουργικά.
Τα βήματα που έχουν κατά καιρούς γίνει, ιδίως στο νομοθετικό επίπεδο, είναι πολλά. Όλα όμως παραμένουν ημιτελή και αναποτελεσματικά, επειδή δεν συναρθρώνονται σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα, αξιολογημένο λειτουργικά από την οπτική γωνία του χρήστη των δημοσίων υπηρεσιών.
Δεν αρκεί συνεπώς η τροποποίηση και ο εκσυγχρονισμός ούτε του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, ούτε του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, ούτε του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, ούτε του Υπαλληλικού Κώδικα, ούτε της νομοθεσίας για το πειθαρχικό δίκαιο. Δεν αρκούν ούτε οι επιμέρους νομοθετικές ρυθμίσεις για τις ανεξάρτητες αρχές, ούτε η εισαγωγή νέων εσωτερικών ελεγκτικών μηχανισμών της δημόσιας διοίκησης, ούτε οι εκτελεστικοί νόμοι των κρίσιμων συνταγματικών διατάξεων.
Απαιτείται ένα άλλο, διαφορετικής τάξης, βήμα. Ένας ενιαίος κώδικας σχέσεων κράτους-πολίτη που να θέτει με απλό, σαφή και εύληπτο τρόπο το κανονιστικό πλαίσιο όλων αυτών των ποικίλων και πολυδαίδαλων δραστηριοτήτων και λειτουργιών. Δεν πρόκειται όμως για μία απλή κωδικοποίηση, αλλά για μία ριζική και ριζοσπαστική ενοποίηση και αποσαφήνιση διαδικασιών και ρυθμίσεων με κριτήριο το σεβασμό και την προστασία του πολίτη, της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του, της ποιότητας της ζωής του.
Ένας κώδικας σχέσεων κράτους - πολίτη πρέπει συνεπώς να είναι διατυπωμένος έτσι ώστε αναγνώστης και χρήστης του να είναι ο κοινός πολίτης και όχι η ίδια η δημόσια διοίκηση, τα διοικητικά όργανα και οι φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα.
Δεν πρόκειται όμως για ένα απλό χάρτη των δικαιωμάτων του πολίτη, αλλά για ένα σύστημα δικαιωμάτων και θεσμικών εγγυήσεων, δηλαδή υποχρεώσεων της διοίκησης και γενικότερα του κρατικού μηχανισμού σε όλες του τις εκφάνσεις. Δεν πρόκειται για ευχολόγιο και κατευθυντήριες αρχές, αλλά για σύστημα επιτακτικών κανόνων δικαίου πλήρους και απόλυτης κανονιστικής ισχύος και άμεσης εφαρμογής υπό την απειλή κυρώσεων.
Σε αυτόν τον ενιαίο κώδικα σχέσεων κράτους-πολίτη πρέπει να περιληφθούν, με συστηματικό όμως τρόπο, και βασικές ρυθμίσεις που τώρα περιλαμβάνονται σε άλλα νομοθετήματα, όπως ο Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας, ο Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας, ή επιμέρους νόμοι, εκτελεστικοί του Συντάγματος ή απλοί. Η ένταξη όμως αυτών των ρυθμίσεων, μαζί με νέες ρυθμίσεις και εγγυήσεις, σε έναν νέο ενιαίο κώδικα πρέπει να γίνει έτσι ώστε ο πολίτης να μπορεί να ασκήσει πλήρως τα δικαιώματά του, βασισμένος στις προβλέψεις αυτού του κώδικα.
Το κρίσιμο συνεπώς σημείο είναι η ρητή κατάργηση όλων των ειδικότερων ρυθμίσεων και όλων των εξαιρέσεων που ουσιαστικά εξουδετερώνουν την εφαρμογή στην πράξη πολλών καλοπροαίρετων ή απλά δημαγωγικών εξαγγελιών, που ο πολίτης έχει χρόνια τώρα κουραστεί να ακούει:
Η υποχρέωση απάντησης της διοίκησης σε τακτή προθεσμία, όχι μεγαλύτερη των εξήντα ημερών υπό τη απειλή προστίμων και άλλων διοικητικών ή ακόμη και ποινικών κυρώσεων και η υποχρέωση της συμμόρφωσης της διοίκησης σε όλες τις δικαστικές αποφάσεις είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων επαναλαμβανόμενων εξαγγελιών, που συνιστούν άλλωστε συνταγματική ρύθμιση άμεσης εφαρμογής. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κατά καιρούς νομοθετικές προβλέψεις για την αυτεπάγγελτη συγκέντρωση των αναγκαίων εγγράφων από την ίδια τη διοικητική υπηρεσία που επιλαμβάνεται της αίτησης ενός πολίτη, την ηλεκτρονική παρακολούθηση της πορείας του φακέλου ή του αιτήματος του πολίτη κ.ο.κ. Χρειάζεται συνεπώς κάτι άλλο:
Και μόνο το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα εντάσσονται σε ένα ενιαίο κώδικα και ρυθμίζονται από την οπτική γωνία του πολίτη, αρκεί για να επιτευχθεί μία τομή στη λειτουργία του κράτους. Μπορεί επιπλέον να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την συγκρότηση ενός κινήματος ενεργών πολιτών που έχουν συνείδηση των δικαιωμάτων τους και θέλουν να τα ασκούν στην πράξη. Ο εγγυητικός, παιδαγωγικός και προτρεπτικός ρόλος των θεσμών μπορεί συνεπώς να αποδειχθεί με τον πιο έντονο τρόπο στην περίπτωση αυτή του ενιαίου κώδικα των σχέσεων κράτους- πολίτη.
Εκτυπώστε το
